90 χρόνια από τον θάνατο του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη!
ΤΑ ΚΕΡΙΑ (90 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΒΑΦΗ)
Ο Καβάφης θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους Νεοέλληνες ποιητές της σύγχρονης εποχής. Τα ποιήματα του μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες και αποτέλεσαν την πρώτη ύλη ώστε να επηρεαστούν εκατοντάδες μεταγενέστεροι ποιητές, τόσο στην Ελλάδα, όσο και το εξωτερικό. Μετά τα 40 του χρόνια, ο Καβάφης εμπνεύστηκε και δημιούργησε τα σημαντικότερα έργα του. Αρκετά από αυτά δημοσιευτήκαν, εν τούτοις, δεκάδες ήταν και εκείνα, που παρέμειναν ημιτελή και αδημοσίευτα, καταχωνιασμένα στα συρτάρια και τα χαρτιά του.
Η ζωή του
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια στις 29 Απριλίου 1863 όπου και έζησε μέχρι τον θάνατο του στις 29 Απριλίου 1933, την ημέρα που θα συμπλήρωνε το 70ο έτος της ηλικίας του, νικημένος από τον καρκίνο. Οι γονείς του Πέτρος – Ιωάννης Καβάφης και Xαρίκλεια Φωτιάδη, εγκαταλείποντας την Κωνσταντινούπολη το 1850 εγκαταστάθηκαν στην Αλεξάνδρεια.
Το 1872 μετέβη στο Λίβερπουλ της Αγγλίας μαζί με την οικογένεια του, όπου και φοίτησε στο γυμνάσιο. Το 1878 επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια και το 1881 γράφτηκε στην εμπορική σχολή «Λύκειο Ερμής». Το 1882 οικογενειακώς εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, αλλά τρία χρόνια αργότερα, επέστρεψαν ξανά στην Αλεξάνδρεια, όπου και εργάστηκε ως δημοσιογράφος και αργότερα ως μεσίτης σε Χρηματιστήριο Βάμβακος. Το 1889 εργάστηκε ως άμισθος υπάλληλος της Υπηρεσίας Αρδεύσεων. Το 1897 ταξίδεψε στο Παρίσι και το 1903 επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, όπου και παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1910, αρχίζει να γράφει τα ποιήματα του. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 1922 παραιτήθηκε από την Υπηρεσία Αρδεύσεων, όπου κατείχε μια σημαντική θέση, για να αφοσιωθεί απρόσκοπτα στην ποίηση.
Αυτοβιογραφικό σημείωμα του ποιητή
«Εἶμαι Κωνσταντινουπολίτης τὴν καταγωγήν, ἀλλὰ ἐγεννήθηκα στὴν Ἀλεξάνδρεια — σ’ ἕνα σπίτι τῆς ὁδοῦ Σερίφ· μικρὸς πολὺ ἔφυγα, καὶ ἀρκετὸ μέρος τῆς παιδικῆς μου ἡλικίας τὸ πέρασα στὴν Ἀγγλία. Κατόπιν ἐπισκέφθην τὴν χώραν αὐτὴν μεγάλος, ἀλλὰ γιὰ μικρὸν χρονικὸν διάστημα. Διέμεινα καὶ στὴ Γαλλία. Στὴν ἐφηβικήν μου ἡλικίαν κατοίκησα ὑπὲρ τὰ δύο ἔτη στὴν Κωνσταντινούπολη. Στὴν Ἑλλάδα εἶναι πολλὰ χρόνια ποὺ δὲν ἐπῆγα. Ἡ τελευταία μου ἐργασία ἦταν ὑπαλλήλου εἰς ἕνα κυβερνητικὸν γραφεῖον ἐξαρτώμενον ἀπὸ τὸ ὑπουργεῖον τῶν Δημοσίων Ἔργων τῆς Αἰγύπτου. Ξέρω Ἀγγλικά, Γαλλικὰ καὶ ὁλίγα Ἰταλικά»
Το έργο του Καβάφη
Σήμερα η ποίηση του Καβάφη καταλαμβάνει εξέχουσα θέση, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο. Το συνολικό ποιητικό του έργο αποτελείται από 270 ποιήματα, τα οποία χωρίζονται σε τρεις ενότητες: τα Αναγνωρισμένα, τα Αποκηρυγμένα και τα Κρυμμένα. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν ακόμη 30 που ονομάζονται Ατελή ποιήματα.
Τα Αναγνωρισμένα ποιήματα είναι 154 στο σύνολο. Τα 153 από αυτά εκδόθηκαν από τον ίδιο τον Καβάφη το 1904 και το 1910. Η πρώτη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του εκδόθηκε μετά τον θάνατο του, το 1935, σε επιμέλεια της Ρίκας Σεγκοπούλου. Στην εν λόγω έκδοση, συμπεριλήφθηκε και το 154ο ποίημα του με τίτλο «Εις τα Περίχωρα της Αντιοχείας». Το 1963 τα ποιήματα αυτά εκδόθηκαν σε δύο τόμους από τον Γ. Π. Σαββίδη.
Τα Αποκηρυγμένα ποιήματα κυκλοφόρησαν το 1983. Μετά από μια συστηματική αναθεώρηση του ιδίου, μερικά ποιήματα του ξαναγράφτηκαν και άλλα απορρίφθηκαν εντελώς. Τα Ανέκδοτα ποιήματα είναι όσα διασώθηκαν από το αρχείο του και εκδοθήκαν το 1993 από τον Γ. Π. Σαββίδη. Ενώ, τα Ατελή ποιήματα, κυκλοφόρησαν το 1994 με τη φιλολογική επιμέλεια της Renata Lavagnini.
Τα ποιήματα του χωρίζονται επίσης σε άλλες τρεις κατηγορίες, όπως διαμορφώθηκαν από τον ίδιο: τη Φιλοσοφική, την Ιστορική και την Ηδονική. Η Φιλοσοφική περιλαμβάνει όσα εμπεριέχουν συμβουλές προς τους ομοτέχνους του ή ποιήματα που πραγματεύονται άλλα θέματα, όπως η έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας κλπ. Η Ιστορική περιλαμβάνει ποιήματα τα οποία είναι εμπνευσμένα από την ελληνιστική περίοδο, την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο. Η Αλεξάνδρεια κατέχει εξέχουσα θέση στα περισσότερα από αυτά. Τέλος, η Ηδονική περιλαμβάνει ποιήματα που κυρίαρχο χαρακτηριστικό έχουν την ανάμνηση και την αναπόληση.
Καβαφική γλώσσα και ποιητική μορφή
Η γλώσσα και η μορφή των ποιημάτων του Καβάφη ήταν ιδιόρρυθμες. Τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι τα εξής: 1. Ιδιότυπη γλώσσα, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής 2. λιτός λόγος, με ελάχιστα επίθετα 3. ουδέτερη γλώσσα 4. σύντομα ποιήματα 5. ιαμβικός ρυθμός 6. ομοιοκαταληξία, αλλά όχι σε όλα. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι τα σημεία στίξης παίζουν καθοριστικό ρολό για το νόημα του ποιήματος, πχ. εκφράζουν ειρωνεία κλπ.
Αναλυτικότερα, ο Καβάφης λειτουργεί μέσω συμβόλων και συγκεντρώνει στην τέχνη του αρχέτυπους, που δίνουν ένα φευγαλέο υπαινικτικό νόημα στο λόγο του. Η συμβολιστική του τάση είναι έντονη και συνδυάζεται με λόγο λιτό, αλλά διαχρονικά επίκαιρο. Ιδιαίτερο στοιχείο της τεχνικής του είναι και η σπάνιας υφής σκηνοθετική ικανότητα που αποτυπώνει στα ποιήματα του και η οποία αντιστοιχεί με αυτήν που συναντά κανείς στον πεζογραφικό και θεατρικό λόγο.
Σημαντικό είναι επίσης, το γεγονός ότι αντλεί μνήμες από το παρελθόν, τις αποτυπώνει στο παρόν και προειδοποιεί για το μέλλον. Αναπτύσσοντας έτσι, μια πρωτοποριακή σχέση με την συλλογική ψυχή και τα περιεχόμενα της, πράγμα που τον καθιστά ως «πρόδρομο» της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα.
Η ειρωνική του διάθεση, η «καβαφική ειρωνεία», όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκε συνδυάζεται με την τραγικότητα της πραγματικότητας, για να καταστεί κοινωνικά διδακτική. Οι ηδονιστικοί του προσανατολισμοί ανακατεύονται με κοινωνικές επισημάνσεις. Πρέπει τέλος, να σημειωθεί ότι η τάση του, να υποδύεται “περσόνες” μέσα από τον λόγο του, δημιουργεί μια πολυεπίπεδη ποίηση και αινιγματικότητα.
Θαυμαστές και Πολέμιοι
Τα ποιήματα του Καβάφη απέκτησαν μεγάλη φήμη. Ο Μιλτιάδης Μαλακάσης, καταξιωμένος λογοτέχνης, δεν έκρυψε στιγμή τον θαυμασμό του για τον Καβάφη. Εν τούτοις, δεν άργησαν, να εμφανιστούν και οι πολέμιοι του, κάπου στο 1923-1924. Πρωτοπόροι; Ο Γιάννης Ψυχάρης, ο Φώτος Πολίτης και ο Κωστής Παλαμάς που με ιδιαίτερα καυστικά σχόλια, μείωναν τον Καβάφη και την ποίηση του.
Κύριος πολέμιος του; Ο Παλαμάς! Σε σημείο που ο λογοτεχνικός κόσμος χωρίστηκε σε «παλαμικούς» και «καβαφικούς». Χαρακτηριστικός ήταν ο σχολιασμός του Γ. Ψυχάρη για τον Καβάφη, ο οποίος δήλωσε «Ο Καβάφης είναι καραγκιόζης της δημοτικής». Ενώ οι καβαφικοί από την άλλη, χαρακτήριζαν τον Παλαμά «πομπώδη και φλύαρο».
Το μοναδικό βραβείο που δόθηκε στον Κ. Καβάφη
Για το έργο του, ο Καβάφης τιμήθηκε το 1926, με το βραβείο του «Φοίνικα», από την κυβέρνηση Θ. Πάγκαλου. Αξιοσημείωτο και συνάμα ειρωνικό, είναι το γεγονός ότι με το ίδιο βραβείο, τιμήθηκε την ίδια χρονιά και μια Ισπανίδα χορεύτρια, η Αουρέα!
Για το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας, δεν προτάθηκε ποτέ από κανένα ο Καβάφης αν και πολλοί λογοτέχνες, έντονα επηρεασμένοι από τον ίδιο, ήταν υποψήφιοι τα επόμενα χρόνια. Από την άλλη, ο Παλαμάς, αν και βρέθηκε αρκετές φορές υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας μεταξύ των ετών 1926 και 1940, ποτέ δεν το απέκτησε!
Το Σπίτι – Μουσείο
Το διαμέρισμα του Καβάφη στην άλλοτε κακόφημη συνοικία του Αταρίν στην Αλεξάνδρεια, από τον θάνατο του και έπειτα έχει μετατραπεί σε μουσείο. Στο εν λόγω σπίτι – μουσείο θα συναντήσει κανείς αρκετά από τα σκίτσα του Καβάφη και πρωτότυπα χειρόγραφα του! Φωτογραφίες και πορτραίτα του δεν λείπουν από τον χώρο!